ԾՈՒԽ ՈՒ ՄՈՒԽ Գ. ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ Ընդառաջ գնալով հունվարի մեկից մեկնարկած ծխախոտամերժության արշավին (ժամանակակից լեզվով ասածՙ flash mob-ին), անկախ այդ երեւույթի (իմա՛ ծխի) նկատմամբ իմ վերաբերմունքից, ցանկանում եմ ներքաշվել ԾԽԻ, կամ ավելի շուտՙ դրա շուրջ ծավալվող քննարկումների մեջ ու ներկայացնել նաեւ ԾԽԻ օգտակարությունը: Զարմանալ պետք չէ, ծուխը մեդալի նման, ունի երկու երես. մի երեսը սերտորեն կապված է ծխելու հետ, իսկ մյուսը այս զրույցի թեման է: Ծուխը պարզ ծուխ ու մուխ լինելուց բացի, նաեւ ընտանիք է, իսկ ընտանիքըՙ հասարակության տարրական բջիջը: Եվ ո՞վ չգիտի մեզանում ընտանիքի ու գերդաստանի կարեւոր դերն ու նշանակությունը, եւ ո՞վ կարող է թերագնահատել հայապահպանման հարցում մեր ծխական դպրոցների ունեցած ավանդը: Իսկ երբեւիցե մտածե՞լ եք ԳՐԵԼ-ՄՐԵԼ կրկնավոր բառի ծագման մասին: Հաստատ մտածել եք ու հավանաբար հանգել այն եզրակացությանը, որ նշված կրկնավորը կազմված է հայերենին հատուկ բառակազմության օրենքովՙ «հաց-մաց», «թուղթ-մուղթ» կրկնավորների տարնմանությամբ: Ոչ, այս կրկնավորի մեջ ՄՐԵԼ բաղադրիչը ՄՈՒՐ արմատից է առաջացել, իսկ ՄՈՒՐԸ գոյանում է ծխից, «մրոտելն» էլ գրելու (բայց մի քիչ ապաշնորհ գրելու), նման մի բան է: Մեծանուն գրող Հրանտ Մաթեւոսյանը համոզված է, որ «Թուղթ ով ասես կմրոտի, հրեն Մուրադենց Գիքորն էլ է բանաստեղծություն գրում»: Մի՞թե պատահական է ժամանակակից պարսկերենում թանաք նշանակությամբ dude բառի գոյությունը, որը նաեւ «ծուխ» եւ «մուր» է նշանակում, ինչը նաեւ թանաք պատրաստելու համար որպես հումք է ծառայում: Իսկ մի՞թե հայերենի ու պարսկերենի լեզվամտածողության ընդհանրության մասին չի վկայում ԾՈՒԽ նշանակությամբ պարսկերեն dud արմատից կազմված dud(e)man բառը, որը նույնպես «գերդաստան» եւ «ծուխ» իմաստն է արտահայտում: Ուշագրավն այն է, որ արեւմտահայերենում ԹԱՆԱՔ իմաստով օգտագործվող ՄԵԼԱՆ-ը (փոխառություն հունարենից) հատուկ մշակումով ստանում էին հենց մրից: Ծուխը նաեւ ուրույն կիրառություն ունի որսորդության մեջ: Նախ, ծխի միջոցով հնարավոր է աղվես բռնել, իսկ բռնելու եղանակը հայտնի է բոլոր որսորդներին. Աղվեսի բույնի մեջ ցախ են դնում ու վառում, եւ գոյացած ծխից խորամանկ թվացող աղվեսը հանձնվում է: Իսկ «փորը ծխով լցնել» արտահայտությունը, որ նշանակում է հրազենով որսն սպանել, հենց ծխի «օգտակարության» մասին է վկայում: Ծուխը, որպես եղանակային քմահաճություններից զերծ պահող միջոց, կիրառելի է նաեւ գյուղատնտեսության մեջ: Էլ չենք խոսում ծխեցման եղանակով պատրաստվող մթերքների օգտակարության մասին: Ծուխը նաեւ կացին կախելու լավ միջոց է, հակառակ դեպքում ինչո՞ւ պիտի փակ տարածքում առատ ծուխ նկատող ռուսը բացականչի. « »: Թե ինչո՞ւ հենց կացինը կախել, թող կացնի (կամ էլ ծխի) մասնագետները բացատրեն: |
